Japonia i Igrzyska Olimpijskie. Jak wyglądało kolarstwo w 1964 roku?

Japonia ugościła Letnie Igrzyska Olimpijskie po raz drugi w historii. Jak wyglądało kolarstwo w roku 1964? Kto rywalizował i jak doszło do zorganizowania rywalizacji w Kraju Kwitnącej Wiśni?

Za nami Igrzyska XXXII Olimpiady, które po roku opóźnienia i w wyjątkowych warunkach pandemii podejmowała Japonia. Około 11 tysięcy najlepszych sportowców świata walczyło o medale w 50 różnych dyscyplinach, w tym w pięciu kolarskich – szosowym, torowym, górskim, BMX freestyle i wyścigach BMX.

Zawodnicy i zawodniczki zostali rozrzuceni po różnych arenach sportowych. Pojawili się w centrum Tokio (start wyścigów ze startu wspólnego), przy zatoce (BMX), na oddalonym o ponad sto kilometrów od serca japońskiej stolicy torze samochodowym Fuji Speedway (jazdy indywidualne na czas, finisz wyścigów ze startu wspólnego) i w znajdującym się innej prefekturze, Shizuoce, mieście Izu (kolarstwo torowe i MTB).

W tabeli medalowej wyraźnie rywalizację zdominowali Brytyjczycy i Holendrzy. Obie reprezentacje zdobyły po 12 medali, ale to Brytyjczycy wracają do domu z 6 złotymi, 4 brązowymi i 2 brązami. Holendrzy wywalczyli 5 złotych, 3 srebrne i 4 brązowe. W sumie 10 krajów zdobyło więcej niż jeden medal, natomiast podejmująca Igrzyska Japonia jeden krążek wywalczyła ostatniego dnia w omnium.

Igrzyska Olimpijskie w Japonii

Japonia to kraj, w którym Igrzyska Olimpijskie odbyły się już trzykrotnie. Dwa razy zaplanowano tu zimową olimpiadę – w Sapporo w 1972 roku i w Nagano w 1998 roku – zaś letnie zawody odbyły się w 1964 roku w Tokio.

Aby zrozumieć wagę Igrzysk z 1964 roku, musimy cofnąć się nieco głębiej w historię XX wieku. Choć pierwsze Igrzyska  Japonia przeprowadziła w 1964 roku, pierwsza taka impreza w Tokio miała odbyć się w 1940 roku. Plan zakładał, że stolica Japonii będzie pierwszym miastem na Dalekim Wschodzie, które zorganizuje zawody.

Plany były już dość zaawansowane. Kolarze mieli walczyć o sześć medali. Cztery na torze (1000 metrów ze startu wspólnego, 1000 metrów w scratchu, 2000 metrów tandemów i wyścig drużynowy na dochodzenie na dystansie 4000 metrów) i dwa na szosie. W planie znajdował się 150-kilometrowy wyścig ze startu wspólnego, a pierwsza trójka zawodników miała otrzymać jeden zestaw medali, podczas gdy drugi miał być przyznany najlepszym drużynom. Trasa wyścigu miała być całkowicie płaska. Start zaplanowano przy torze wioślarskim w Todabashi, następnie kolarze mieli pojechać na północ, do Jimbohara, przy granicy prefektury Gumma, by wrócić ponownie w okolice Todabashi.

500-metrowy, tymczasowy welodrom miał być z kolei wybudowany specjalnie na potrzeby Igrzysk w Shibaura, nad Zatoką Tokijską. Obiekt miał również służyć szermierzom i piłkarzom nożnym, a jego pojemność miała wynosić 15 tysięcy.

Zmiany wymusiła jednak sytuacja polityczna na Dalekim Wschodzie, a dokładniej wybuch drugiej wojny chińsko-japońskiej w 1937 roku. 16 lipca 1938 ogłoszono rezygnację Tokio z praw do organizacji imprezy, która następnie została przekazana fińskim Helsinkom, a ostatecznie odwołana z powodu II wojny światowej.

Tokio 1964

Igrzyska Olimpijskie ostatecznie zawitały do Tokio w 1964 roku. Wtedy wszystkie kolarskie areny znalazły się blisko siebie, w mieście Hachioji, oddalonym od centrum Tokio o 43 kilometry. Tym razem dla kolarzy przygotowano siedem kompletów medali. Dwa trafić miały do szosowców, pięć do torowców, którzy mieli przed sobą wyścig indywidualny na dochodzenie, sprint, jazdę na czas, rywalizację tandemów i nieobecny w Rzymie w 1960 roku wyścig drużynowy na dochodzenie.

W mieście specjalnie na kolarską rywalizację postawiono tymczasowy welodrom. Decyzję uzasadniono tym, że istniejące tory, wybudowane z myślą o profesjonalistach, nie spełniały norm dla amatorów. Welodrom został postawiony pomiędzy marcem, a sierpniem 1964 w parku Ryonan, a jego nawierzchnię, której nachylenie wynosiło 15° na prostych i 45° na zakrętach, pokryto zaprawą cementową. Nie zainstalowano sztucznego oświetlenia, przez co wszystkie wydarzenia miały miejsce w przy świetle dziennym, za to rywalizację mogło na siedząco śledzić 4122 widzów.

Drużyny na czas

Kolarską rywalizację 14 października otworzyła jazda drużynowa na czas, na którą złożyły się trzy niemal 37-kilometrowe, pozbawione wyraźnych podjazdów rundy po okolicach Hachioji. Na starcie stanęły 33 drużyny, które dopingowało na trasie około 56 tysięcy kibiców.

Rywalizację najmocniej rozpoczęli Francuzi (Marcel-Ernest Bidault, Georges Chappe, André Desvages, Jean-Claude Wuillemin), pokonując pierwsze kółko w 49:34.71. Po dwóch na prowadzeniu znaleźli się jednak Włosi (Severino Andreoli, Luciano Dalla, Pietro Guerra, Ferruccio Manza). Najmocniej tę rywalizację zakończyli za to Holendrzy (Evert Dolman, Gerben Karstens, Jan Pieterse i Bart Zoet), którzy jako jedyni utrzymali średnią 45 km/h i sięgnęli po złoty medal po 2 godzinach 26 minutach i 31 sekundach wysiłku. Włosi przegrali złoto o 24 sekundy, a brązowy medal trafił do drużyny Szwecji (Sven Hamrin, Erik Pettersson, Gösta Pettersson i Sture Pettersson), która straciła 40 sekund.

Polską drużynę sformowali zwycięzca Tour de Pologne z tamtego roku, Rajmund Zieliński, trzeci i dziesiąty kolarz Wyścigu Dookoła Polski, Jan Magiera i Józef Beker, a także Andrzej Bławdzin. Czwórka biało-czerwonych zajęła jedenastą lokatę, tracąc do zwycięzców 5 minut i 13 sekund.

Tor

Pierwszy finał na torze – jazdy na czas na dystansie jednego kilometra – rozegrano w piątek, 16 października. Do rywalizacji przystąpiło 27 zawodników. Najlepszy czas, 1:09.59, wykręcił Belg Patrick Sercu, mistrz świata na torze w sprincie z 1963 roku (a następnie z 1967 i 1969 roku).

Drugi Włoch Giovanni Pettenella złoto przegrał różnicą pół sekundy. Brąz wywalczył Francuz Pierre Trentin. Wśród Polaków jedynym uczestnikiem był Wacław Latocha, mistrz Polski w tej specjalności z 1964 roku i przyszły srebrny medalista z mistrzostw świata w Amsterdamie z 1967 roku. Polak zanotował siódmy wynik, do pozycji medalowej tracąc 0,7 sekundy.

Następnego dnia zakończyła się dwudniowa rywalizacja w wyścigu indywidualnym na dochodzenie na dystansie 4000 metrów. Konkurencja ta debiutowała dopiero na Igrzyskach i organizowana była później do 2004 roku. W pierwszej rundzie 24 zawodników zostało podzielonych na 12 par.

Zawodnicy rywalizowali ze sobą, choć pokonanie rywala nie miało znaczenia – ośmiu najszybszych zawodników awansowało do ćwierćfinałów. Dopiero tam liczyła się walka z rywalem. Złoty medal zdobył zawodnik czechosłowacki, Jiří Daler, pokonując w finale Włocha Giorgio Ursiego. W wyścigu o brąz najlepszy okazał się z kolei Duńczyk Preben Isaksson. Lucjan Józefowicz, pięciokrotny mistrz Polski (1958, 1960-1963) odpadł w ćwierćfinale, przegrywając z Dalerem o siedem sekund.

Trzeci finał odbył się w niedzielę, 18 października. Rywalizacja w scratchu, sprinterskim wyścigu ówcześnie na dystansie jednego kilometra, miała dość złożony format. 39 zawodników podzielono na 13 grup, z których każdy zwycięzca awansował dalej, zaś przegrani przechodzili do złożonych z dwóch rund repasaży, które dawały awans dalszym pięciu zawodnikom.

W kolejnej rundzie znalazło się zatem 18 zawodników, znów podzielonych na trzyosobowe grupy. Sześciu zwycięzców doszło do ćwierćfinałów, a kolejna seria repasaży dokooptowała do nich jeszcze dwóch zawodników. Dopiero potem zawodnicy rywalizowali parami na zasadzie “pierwszy do dwóch zwycięstw”.

Złoto zdobył srebrny medalista w jeździe na czas, Pettenella, w finale pokonując 2-0 swojego rodaka, Sergio Blianchettiego. Brązowy medal przypadł Francuzowi Danielowi Morelonowi, który przegrał pierwszy wyścig ze swoim rodakiem, Pierrem Trentinem, lecz zapewnił sobie medal wygrywając w kolejnych dwóch. Polskę reprezentował Zbysław Zając, który odpadł w pierwszej rundzie, lecz przeszedł repasaże i wygrał swój wyścig w drugiej rundzie. W ćwierćfinale przegrał jednak 2-0 z Morelonem.

Czwartą konkurencją, w której rozdano medale, był wyścig drużynowy na czas. W zawodach rozgrywanych rozegraną we wtorek, 20 października, reprezentacji Polski zabrakło. Z osiemnastu drużyn walczących w systemie nokautowym na dystansie 4000 metrów najlepiej spisali się Niemcy. Lothar Claesges, Karl Link, Karl-Heinz Henrichs i Ernst Streng minimalnie pokonali Włochów: Luigiego Roncaglię, Carlo Rancatiego, Vincenzo Mantovaniego i Franco Testę.

To zawodnicy z Półwyspu Apenińskiego prowadzili przez znaczną część rywalizacji, lecz Niemcy dociągnęli do rywali na 600 metrów przed metą, wpadając na kreskę niemal jednocześnie z nimi. Sędziowie obradowali przez 10 minut zanim przyznali złoty medal. W finale o brąz najlepsi okazali się Holendrzy (Gerard Koel, Jaap Oudkerk, Henk Cornelisse, i Cor Schuuring).

Tego samego dnia zakończyła się rywalizacja tandemów, również bez biało-czerwonych. Tu o złoto walczyli zawodnicy ze Związku Radzieckiego i Włoch. Choć pierwszy z trzech wyścigów zakończył się zwycięstwem Imantsa Bodnieksa i Viktora Logunova, w pozostałych dwóch lepsi byli Angelo Damiano i Sergio Bianchetto i to oni zdobyli złoto. Brąz z kolei przypadł Niemcom, którzy początkowo wygrali trzeci wyścig z Włochami w półfinałach, lecz zostali zdyskwalifikowani za zmianę toru podczas końcowego sprintu. Willi Fuggerer i Klaus Kobusch w walce o brąz okazali się lepsi od Holendrów 2-0.

Start wspólny z Merckxem

Kolarską rywalizację we czwartek, 22 października, zakończył wyścig ze startu wspólnego. Prawie 195 kilometrów wówczas stanowił najdłuższy dystans w historii Igrzysk, a zarys trasy był podobny do tej z III Igrzysk Azjatyckich, które odbyły się w Tokio w 1958 roku. 24-kilometrowa runda pozbawiona była długich podjazdów, choć momentami robiło się stromo. Główne wyzwanie pojawiło się mniej-więcej w połowie pętli, gdzie wyrastał krótki (800 m), lecz stromy (10,3%) podjazd pod Takatsuki.

139 zawodnikom z 37 krajów kibicowało ponad 58 tysięcy kibiców i pojawiający się przelotnie deszcz. Na starcie stanęło czterech Polaków – trzech uczestników jazdy drużynowej na czas, Jan Magiera, Andrzej Bławdzin i Rajmund Zieliński, a także zwycięzca Tour de Pologne z 1962 roku i trzykrotny mistrz Polski, Jan Kudra. Na starcie stanęli również kolarze, którzy po przejściu na profesjonalizm zapisali się na dobre na kartach kolarskiej historii, w tym Felice Gimondi, a także sam “Kanibal” – Eddy Merckx.

Sam wyścig do historii nie przeszedł, a peleton nie podzielił się zbytnio na krótkich stromych ściankach. Próby sformowania ucieczki nie trwały długo, ostatnia z nich zakończyła się 15 kilometrów przed metą. 1500 metrów przed metą zaatakował Merckx, lecz nieskutecznie.

O olimpijskim złocie zadecydował zatem sprint, a w nim najlepszy okazał się 24-letni Mario Zanin, ówczesny mistrz Włoch. Zawodnik z Wenecji Euganejskiej po sukcesie przeszedł na zawodowstwo, lecz jego jedynym sukcesem w tej części kariery był etap Vuelta a Espana w 1966 roku. Po srebro sięgnął Duńczyk Kjell Rodian, a brąz – Walter Godefroot, który następnie wygrał Ronde van Vlaanderen (1968, 1978), Liege-Bastogne-Liege (1967) i dziesięć etapów Tour de France, w tym na pierwszy kończącym się na Polach Elizejskich (1975), zdobywając również zieloną koszulkę za sukces w klasyfikacji punktowej (1970).

Bilans

Kolarską tabelę medalową w Tokio w 1964 roku zdominowali Włosi, sięgając po trzy złota i pięć srebrnych medali. Po złotym i brązowym krążku zgarnęli kolarze Belgii, Holandii i Niemiec, ze złotem z Japonii wyjechała również Czechosłowacja. Oprócz nich medale z Igrzysk Olimpijskich w kolarstwie przywieźli Duńczycy (0-1-1), zawodnicy ze Związku Radzieckiego (0-1-0), Francuzi (0-0-2) i Szwedzi (0-0-1).

W ramach olimpijskich zmagań w 1964 roku w konkurencjach kolarskich nie startowały kobiety. Wyścigi kobiet na szosie organizować zaczęto od 1984 roku, na torze natomiast od 1988 roku (sprint indywidualny) i 1992 roku (sprint indywidualny i wyścig indywidualny na dochodzenie).